Αθήνα, ένα Πολιτισμικό και Οικολογικό Απόθεμα Σπάνιο στον Κόσμο

Η Αθήνα ήταν και μπορεί να ξαναγίνει ένα σπάνιο πολιτιστικό και οικολογικό απόθεμα για την Ελλάδα, την Ευρώπη και τον Κόσμο.
Ο πολιτιστικός χώρος της Αθήνας, που τον συνθέτουν οι αρχαιολογικοί της χώροι τα βυζαντινά μνημεία τα νεοκλασικά και νεώτερα μνημεία, μαζί με τη φύση και το τοπίο της αποτελούν μια μοναδική κληρονομιά, έναν ανεξάντλητο πλούτο για την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη και ανάδειξή της.

Είμαστε όλοι υποχρεωμένοι να δημιουργήσουμε προϋποθέσεις και δυνατότητες και να χαράξουμε μεγάλους ορίζοντες για μια σύγχρονη Αθήνα, μια πόλη με ξεχωριστή ταυτότητα και φυσιογνωμία, μια ανθρώπινη πόλη με παρελθόν, παρόν και μέλλον. Η Αθήνα μπορεί να έχει υποστεί κακοποιήσεις και καταστροφές, τίποτε όμως δεν έχει χαθεί οριστικά, πολλοί μπορεί και πρέπει να κερδηθούν. Αν πιστέψουμε όλοι μας σ' αυτή την υπόθεση, ένα μεγάλο όραμα μπορεί να γίνει πραγματικότητα.

Σύμφωνα με το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας (Ν. 1515/85) του αείμνηστου Αντώνη Τρίτση, τις κατευθύνσεις του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου (Γ.Π.Σ., ΦΕΚ 80/Δ/88), το Σχέδιο Δράσης ΑΘΗΝΑ SOS το 1994 και το Πρόγραμμα Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων, προβλέπονται για την ευρύτερη περιοχή της Αθήνας:

• (Η προστασία και ανάδειξη της ιστορικής φυσιογνωμίας της, καθώς και η αναβάθμιση της κεντρικής και της ευρύτερης περιοχής της.
• (Η ισόρροπη κατανομή των κεντρικών λειτουργιών με έλεγχο στις χρήσεις γης. Ο επαναπροσδιορισμός της κεντρικής περιοχής με στόχο τη γενικότερη ποιοτική αναβάθμισή της, με περιορισμό των κεντρικών λειτουργιών, απομάκρυνση του χονδρεμπορίου και των οχλουσών βιομηχανιών και επαναφορά της κατοικίας για την ανάδειξη του ιστορικού χαρακτήρα της περιοχής και του ρόλου της ως Μητροπολιτικού Κέντρου διεθνούς ακτινοβολίας.
• Η διαμόρφωση του οδικού δικτύου, έτσι ώστε, να αποφεύγεται η διαμπερής διέλευση των οχημάτων. Η δημιουργία ενιαίου δικτύου ροής πεζών, που βασίζεται πρωταρχικά στην ενοποίηση των σημαντικότερων αρχαιολογικών χώρων, των Βυζαντινών μνημείων, της παλιάς πόλης, των νεώτερων μνημείων καθώς και των χώρων και δρόμων μνημειακού χαρακτήρα, έτσι ώστε να αποτελέσουν ένα σύνολο αναφορών στον πυρήνα της πόλης. Άμεσες παρεμβάσεις στον πολεοδομικό ιστό για τη βελτίωση και την ανάδειξη της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας του Ιστορικού Κέντρου.

Το ΥΠΕΧΩΔΕ λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω κατευθύνσεις και στόχους, προχωρά σταδιακά στην υλοποίησή τους, επεμβαίνοντας σε διάφορες περιοχές και γειτονιές του ιστορικού Κέντρου αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας. Οι παρεμβάσεις αυτές, με έργα ανάπλασης και ανάδειξης, με αύξηση του αστικού πράσινου και των ελεύθερων χώρων, με συγκεκριμένα θεσμικά μέτρα όπως o καθορισμός χρήσεων γης, θέσπιση όρων και περιορισμών δόμησης έχουν ως επίκεντρο τις εξής περιοχές:

• Πλάκα
• Παλιό Εμπορικό Κέντρο
• Θησείο
• Μετς
• Εμπορικό Τρίγωνο
• Περιοχή Ψυρρή
• Μεταξουργείο
• Οδός Πειραιώς
• Κουντουριώτικα
• Αττικό Άλσος

Παράλληλα με τις παραπάνω αναφερόμενες μελέτες υλοποιείται μια από τις τέσσερις βασικές παρεμβάσεις του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας «Ρυθμιστικό 83 - Πολεοδομική Οργάνωση Κέντρου Αθήνας - Ιούλιος 1983» (Ν. 1515/85).
Το ΥΠΕΧΩΔΕ προχώρησε στη σύνταξη και την ιεράρχηση ενός μεγάλου προγράμματος που αφορά στην Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας.
Το έργο που θα αναδείξει το ιστορικό Κέντρο της Αθήνας ενώ παράλληλα θα χρησιμοποιηθεί ως καταλύτης για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών της και την οικονομική της ανάπτυξη.

Η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη από τη θέση της ως Υπουργός Πολιτισμού διέβλεψε ότι το παραγωγικό κεφάλαιο της Αθήνας είναι η πολιτισμική της κληρονομιά και στηριγμένη πάνω σ' αυτήν, η σύγχρονη πολιτιστική της παραγωγή. Έτσι ξεκίνησε από το 1985 το Πρόγραμμα της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ που αποτελούσε επί δεκαετίες το όραμα πολλών αρχιτεκτόνων, ένα όραμα ζωής με έργα πνοής για την Αθήνα.
Έχουν πολλά γραφτεί και πολλά ειπωθεί μέχρι σήμερα σχετικά με την αναγκαιότητα αυτού του Προγράμματος. Έχει γίνει πια συνείδηση σε όλους μας ότι η Αθήνα, έχει πάνω απ' όλα ανάγκη απ' αυτό το έργο.

• 'Ενα έργο που θα αναδείξει την πολιτιστική ταυτότητα, την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία και το ιστορικό πρόσωπο της Αθήνας.
• Παράλληλα αυτό το έργο θα αποτελέσει τον καταλύτη για την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής, για την περιβαλλοντική και την κοινωνική συνοχή, για την οικονομική και τουριστική ανάπτυξή της.

Η ενοποίηση των αρχαιολογικών (και όχι μόνον) χώρων όπως φαίνεται και από το συνημμένο χάρτη υλοποιείται με Έργα και Παρεμβάσεις κατά το μεγαλύτερο τους μέρος εντός του «Ιστορικού Κέντρου» της Αθήνας όπως αυτό είναι οριοθετημένο σήμερα (ΦΕΚ 567Δ/1979, ΦΕΚ 41 1Δ/89).

Το πρόγραμμα της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας διασφαλίζει τη συνοχή και την ανάδειξη του πυρήνα της πόλης.
Με τα έργα και τις παρεμβάσεις του προγράμματος επιτυγχάνεται η συνένωση των αρχαιολογικών και ελεύθερων χώρων που υπάρχουν στη κεντρική περιοχή της Αθήνας, σε ένα ενιαίο και λειτουργικό σύνολο, με τη μορφή ενός εκτεταμένου Αρχαιολογικού Πάρκου, μήκους περίπου 4 χ.λ.μ. και έκτασης 15.000 στρεμμάτων.
Το «Πάρκο» αυτό θα περιλαμβάνει τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία της πόλης (Ακρόπολη, Αρχαία και Ρωμαϊκή Αγορά, Βιβλιοθήκη Αδριανού, Κεραμεικός, Δημόσιο Σήμα, Ακαδημία Πλάτωνος, Ιερά Οδός, Θησείο, Λόφος Φιλοπάππου, Πνύκα, Άρειος Πάγος, Ολυμπιείο, Στάδιο κ.α.). Παράλληλα θα ενσωματώσει μνημεία της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου, νεοκλασικά κτίρια, χώρους πρασίνου (Εθνικός Κήπος, Ζάππειο, Αρδηττός, Πάρκο Ριζάρη) περιοχές κεντρικών λειτουργιών (Εμπορικό Τρίγωνο) παραδοσιακές γειτονιές του ιστορικού κέντρου της Αθήνας (Πλάκα, Αναφιώτικα, Θησείο, Ψυρρή, Μεταξουργείο, Γκαζοχώρι, Μακρυγιάννη, Κολωνάκι, Νεάπολη, Εξάρχεια) καθώς και περιοχές που γειτνιάζουν με το αρχαιολογικό πάρκο (Κολωνός, Πετράλωνα, Κουκάκι, ΦΙΞ, Μετς).
Το πρόγραμμα της Ενοποίησης περιλαμβάνει επίσης την ανάπλαση και ανάδειξη του άξονα της Ιεράς Οδού και τη σύνδεση των κατά μήκος αυτής σημαντικών μνημείων, τοπίων, αρχαιολογικών και ελεύθερων χώρων.

Το πρόγραμμα της ενοποίησης περιλαμβάνει έργα, παρεμβάσεις και ρυθμίσεις όπως:

1. Πεζοδρομήσεις (μεταξύ αυτών οι κυριότερες είναι των οδών Β. Όλγας, Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Αποστόλου Παύλου, Ερμού, Ιεράς Οδού).
2. Τεχνικά έργα οδικού δικτύου
3. Διαμόρφωση - ανάπλαση πλατειών, ελεύθερων -κοινόχρηστων χώρων.
4. Αποκατάσταση διατηρητέων κτιρίων.
5. Αναπλάσεις μετώπων κτιρίων (διατηρητέων και όχι) κατά μήκος οδών. Επεμβάσεις για την αισθητική βελτίωση της περιοχής (κεραίες, ταμπέλες κ.λ.π).
6. Φωτισμός κτιρίων και ελεύθερων χώρων.
7. Διαμορφώσεις κοινοχρήστων χώρων, στους οποίους εντάσσονται και οι σταθμοί του μετρό και εσωτερική διαρρύθμιση των σταθμών που σχετίζονται με τους παραπάνω σκοπούς.
8. Δίκτυα υποδομής για την εξυπηρέτηση του έργου.
9. Φυτοτεχνικά έργα (εκτός αρχαιολογικών χώρων).
10. Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις.
11. Χρήσεις γης - Όροι δόμησης.
12. Απαλλοτριώσεις (αρμοδιότητας ΥΠΕΧΩΔΕ)
13. Προστασία και ανάδειξη παραδοσιακών συνόλων και γειτονιών.
14. Διαμορφώσεις αρχαιολογικών χώρων και φυτοτεχνικά έργα (εντός της περίφραξης).
15. Αναστηλώσεις μεταβυζαντινών μνημείων, νεοκλασικών και λοιπών διατηρητέων κτιρίων.

Τρία μεγάλα τεχνικά έργα σε συνδυασμό με κυκλοφοριακές ρυθμίσεις εξασφαλίζουν τη διασύνδεση των αρχαιολογικών χώρων, αποκαθιστώντας τη συνοχή που είχαν κατά την αρχαιότητα.

• Κεραμεικος
  • Σύνδεση του Κεραμεικού με την Ιερά Οδό, με την υποσκαφή της οδού Πειραιώς.
  • Πεζοδρόμηση της Ιεράς Οδού (ως την Κων/πόλεως).
  • Ολυμπιείο - Πλάκα
  • Κατασκευή υπόγειας διάβασης οχημάτων κάτω από τη Λ. Αμαλίας
  • Πεζοδρόμηση τμήματος της Λ. Αμαλίας.
  • Παναθηναϊκο Στάδιο - Ζάππειο
  • Κατασκευή υπόγειας σήραγγας κάτω από τη Β. Κων/νου.
  • Πεζοδρόμηση Λ. Όλγας

Οι παρεμβάσεις και τα έργα που περιλαμβάνει το πρόγραμμα δημιουργούν μια ΟΑΣΗ ΖΩΗΣ και ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ σε μια ανθρώπινη πόλη. Συμβάλλουν στη σύνδεση των πολιτών με την ιστορία της πόλης τους και την εξέλιξή της μέσα στις χιλιετηρίδες της ζωής της. Αναδεικνύουν έναν ανεπανάληπτο πόλο έλξης για διαδρομές, περιπάτους, ψυχαγωγία και εκδηλώσεις με πλαίσιο αναφοράς την πολιτισμική και περιβαλλοντική ταυτότητα της πόλης και του Αττικού Τοπίου.

Από το 1994 το ΥΠΕΧΩΔΕ προωθεί με σχεδιασμό, συνέχεια και συνέπεια έργα, παρεμβάσεις και δράσεις για την Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, που παραθέτονται σε αυτό το Ειδικό Τεύχος για τον Απολογισμό (1994-1997) και τον Προγραμματισμό Δράσης (1997-2000) του ΥΠΕΧΩΔΕ, υπάρχει η εξής εικόνα:

α. Τα έργα και οι παρεμβάσεις που ολοκληρώθηκαν με φορέα το ΥΠΕΧΩΔΕ έχουν συνολικό προϋπολογισμό 4,71 δις δρχ.(βλ. Ενότητα Δ) β. Τα έργα και οι παρεμβάσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη με φορέα υλοποίησης το ΠΕΧΩΔΕ έχουν προϋπολογισμό 5,21 δις δρχ.(βλ. Ενότητα Δ) γ. Τα έργα και οι παρεμβάσεις που έχουν δημοπρατηθεί ή βρίσκονται σε διαδικασία ανάθεσης με φορέα υλοποίησης το ΥΠΕΧΩΔΕ έχουν προϋπολογισμό 6,5 δις δρχ. (βλ. Ενότητα Δ) δ. Τα έργα και οι παρεμβάσεις που βρίσκονται στη διαδικασία μελέτης με φορέα υλοποίησης το ΥΠΕΧΩΔΕ έχουν προϋπολογισμό 28,8 δις δρχ.(βλ. Ενότητα Ε) ε. Έχει εκδοθεί μεγάλος αριθμός Προεδρικών Διαταγμάτων και Υπουργικών Αποφάσεων και προωθείται σύντομα η έκδοση τριών Π.Δ. για την περιοχή που αφορούν χρήσεις γης (κυρίως απομάκρυνση οχλουσών χρήσεων), όρους και περιορισμούς δόμησης (μείωση Σ.Δ.), ύψη κτιρίων (μείωση), κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, πεζοδρομήσεις, χαρακτηρισμούς διατηρητέων κτιρίων και συνόλων, τροποποιήσεις ρυμοτομικού σχεδίου και απαγόρευση μεταφοράς Σ.Δ. σε ορισμένες ευαίσθητες περιοχές (π.χ. Εμπορικό Τρίγωνο).

Συγκεκριμένα για κάθε περιοχή εκδόθηκαν:
1. ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΤΡΙΓΩΝΟ
Έχουν εκδοθεί και ισχύουν για την περιοχή:

• Π.Δ. χρήσεων γης, όρων και περιορισμών δόμησης, υψών κτιρίων (μειώθηκαν οι Σ.Δ. από 5,4 σε 4, από 4,2 σε 3,4, και απο 3,6 σε 3,4 και τα ύψη κτιρίων απο 32 σε 21 μ.).
• Υπουργική Απόφαση για την απαγόρευση της κυκλοφορίας στην περιοχή απο 11.4.95.
• Υπουργική Απόφαση για τον χαρακτηρισμό 17 δρόμων ως πεζοδρόμων.
• Υπουργική Απόφαση για την αναθεώρηση του Ρυμοτομικού Σχεδίου της περιοχής.
• Υπουργικές Αποφάσεις για τον χαρακτηρισμό 300 διατηρητέων κτιρίων

2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΨΥΡΡΗ
Έχει συνταχθεί και προωθείται για έγκριση στο ΣτΕ Π.Δ., που προβλέπει μείωση των ισχυόντων Σ.Δ., μείωση υψών, χρήσεις γης, πεζοδρομήσεις και σημειακές παρεμβάσεις (βλ. αναλυτικά Ενότητα Ζ).
3. ΔΗΜΟΣΙΟ ΣΗΜΑ
Οι πολεοδομικές ρυθμίσεις στην περιοχή εμπεριέχονται στο υπό έκδοση Π.Δ. της περιοχής Μεταξουργείου
4. ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ
Έχει προωθηθεί για έγκριση στο ΣτΕ Π.Δ. που αφορά στις χρήσεις γης, μείωση Σ.Δ., μείωση υψών, πεζοδρομήσεις και σημειακές παρεμβάσεις (βλ. Αναλυτικά Ενότητα Ζ).
5. ΕΞΑΡΧΕΙΑ

• Θεσμοθετήθηκαν με Π.Δ. ειδικές χρήσεις (έμφαση στην κατοικία) και μείωση των υψών.
• Χαρακτηρίστηκαν 200 κτίρια ως διατηρητέα με Υπουργικές Αποφάσεις.
• Χαρακτηρίσθηκε δίκτυο δρόμων ως πεζόδρομοι, με Π.Δ.
• Με Υπουργικές Αποφάσεις διευρύνθηκαν τα όρια του Ιστορικού Κέντρου στην περιοχή Στρέφη και Νεαπόλεως (βλ. αναλυτικά Ενότητα Ζ).